Tuesday 9 December 2008

Mizote hi Israel thah kanni tak tak em?-B.Sanghnuna

Mizote hi Israel thlah kan ni tak tak ang em tih hian sawi a hlawh hle a. INCHAPCHAR tihte pawh a lar hle a. Kei pawhin MA thlenga Worrld History zir chho a, Mizo History te lo ziak ve tawh ka ni a. Mizo history, record mumal awm lo han chhui chu namen lo tak a nih zia ka hre ve a. Kan history ziaktute ziak dan lah a inang lo ve nasa bawk si a, sawi sual palh a hlauhawm hle a ni. Engpawhnise, mipuite beng tivartu a nih beiseiin he'ngte hi ka an tarlang ve mai mai ang e. (LUZ ISRAEL bua tanga lakchhuah).
1. J H Lorrain (Pu Buanga) Diary, May Ni 15, 1903 phek 18-na ziak: "1903 May Ni 15-ah Leite rama puk pakhatah ka muhil a. Thlarau (Spiritual)-in min rawn bia a, 'James Herbert Lorrain, Israel hnam bote awmna ramah in kal a, hei hi Ramtiam (Promised Land), khawvel awm tan tirha tanga ka thil lo ruahman chu a ni. He'ng mite hi Israel dik tak an ni a, mahse, an lo chhuahna dik tak chu hrilh suh u. An chhuahna dik tak an hriat chuan in thusawi an ngaithla duh lo ang.'"
2. Captain Lipton David, British Army, Diary, 1830, November Ni 25-a ziak: "Vawiin November Ni 25, 1830-ah hian Hauchema Sailo, Luz Israel hnam aiawh leh kei, British Sawrkar aiawh hian kan ram pahnih inkarah tumah in that tawh lo tur leh unau anga awm turin vawiina tanga chatuan thlengin inremna thuthlung kan siam a, kan puang a ni. He inremnaa tan hian Lungtian khuaah vawk lian tak kan talh a, hlim taka kan awm lai chu Pathianin min hmu reng a ni." (Heta Lungtian khua a tih hi tunah Bangladesh ram chhunga awm a ni).
3. A S Reig, M.B., L.M.G.M.O., 2nd Batallion, 4th G.R., 1893-a a diary-a ziak: "22nd May, 1893 Mandalay, British-Burma: Keini British sipaite chuan vawi tam tak Chin Hills, Kachin Hills-a awm Luz Israel hnamte chu tukdaih a, hneh kan tum thin a. Hneh an harsa em em a. A chhan chu hnam kawlhsen tak leh huaisen tak an ni. Midangte aiin anmahni hi an indahsang em a ni. Thianah siam tum mai i la, kan tan a tha zawk ang."
4. Captain Merville, I.M.S., Military Doctor-in Lt. Swinton hriatrengna'na a diary-a September ni 22, 1890-a a ziak chu: "Vawiin September ni 22, 1890 hi British-ho tan chuan lungngaihna ni a ni. A chhan chu sipai officer huaisen tak mai (Lt. Swinton), Luz Israel hnam vak vak ho chuan an that a. A thattu hi Thatrihluta a ni. He'ng ho hi Longitude degree 75' - 100' leh Latitute degree 15' - 33' inkarah an awm a. A thlarau chu thlamuang takin Van Angel hote hnenah a chawl ta a ni."
5. Pu Liankeuva, West Phaileng, Rev Rowland-a chawchhumin a diary bua November ni 7, 1907-a a ziak: "Ni 7, November, 1907-ah Pi Mary Rowland (Rev Rowland-a nupui) chuan a pasal Rev Edwin Rowland-a hnenah 'Luz tribe hote hi ka ngaihtuah ka ngaihtuah thin a. Keini'n 'LUSHAI' kan ti a. Israel dik tak an ni chiang khawp mai. An nihna chhan chu - an sakhaw thiltih danah te, ro an inluahchhawn danah te, an khawsak dan hrim hrimahte hian a hriat theih a ni' a ti a. Rev Rowland-a chuan, 'Sawi tawh suh; an thlahtu bul an hriat chuan Kristianah kan siam thei lo ang. Nang leh kei hi Jentail kan ni si a,' tiin."
6. Major John Shakespear-a ziak ve thung: "Vawiin ni 26, November 1911-ah hian, kei Major Shakespear, LUZ ISRAEL rama Superintendent hian, British sawrkar aiawh hian, Farkawn leh Vaphai ram inrina tur hi ka phun a ni. He ramri ka kham hi TAN tlanga tanga furlong khat, Tan tlang chhim lam pang, SATAWKNGAW bulah hian a ni. Chu chu Fiara Tuia tanga furlong khatah a ni. Chutah chuan lung chher mam loh chu Fiara Tui chhinchhiahna'n oak thing bulah ka phun ta a ni. Pu Rozika leh a unaute pathum leh Pu Mitinliana leh a upate pathum te u, zep nei miah loin ka hrilh a che u. Vawiina kan thiltih ang hian Pu Vanhminga, Chin Hills-a Lalte Lal khan kum kal ta khan ramri chu a lo siam tawh a nih kha."
7. Dr Judson, M.A., LL.M chuan a lehkhabu "My Visting Countries of the World" tih bu, phek 19-naah hetiang hian a ziak: "Ka chhut ka chhut hian, he'ng hnam Siem of Thailand te, Outchin of Burma te, Karen of Burma te, Kachin of Burma te, Kachin of China te leh Chin Hills of Burma hnamte hi Israel hnam dik tak an ni tih hi khawvel hriatin ka puang a ni. A chhan chu - an sakhaw biak danah te, an nun dan phungah te, an culture awm danah te, an trdition leh ro inkhawmchhawn danah te leh thil dang tam takah ka chhutin Israel ziding dik tak an ni."
8. The Mirror Magazine-ah October ni 27, 1870-ah Editor Samwell-a'n hetiang hian a ziak: "Israel hnam vak vak mite chu British-India hmar chhakah khian an awm a. Dr James Winchester-a chu an that a. A lu an tansak bawk a. A fanu (Jatly Kangmeiza), Meitei nun nen an hrin, an fa neihchhun Mary Winchester kum 5 mi vel chu an man a, an ram LUZ Hills-ah an paw haw ta a ni."
9. Dr Sow Pittra chuan a lehkhabu ziak "History of Karen and its Neighbours" tih a ziakah chuan hetiang hian a ziak: "Ka ngaihtuah ka ngaihtuah hian, Karen te, Kachin te, Siam te, Outchin te, Chin Hills-a chengte hi Israel thlah dik tak an ni. An sakhaw kalphung te, an culture te, an ro inhlawnchhawn danah te leh an khawtang nun dan zawng zawng ka thlir velin Dr Judson-a sawi angin Israel an ni chiang mai. He'ng mite chenna hi Longitude degree 75' - 100' leh latitute degree 15' - 33' inkarah an awm."
10. Captain Brown-a Dairy bua ziak ve thung le: "Suakpuilala, Israel hnam dik tak, khawchhak rama awm in ni, in ram hi tharuma lak pawh a ni lo a, hei hi hre reng ang che. Vawiin july ni 21, 1887-ah hian nang leh kei hian INREMNA kan siam a, ui dum leh arpa sen kan talh a nih hi."
11. Dr Horodotus, M.A., H.D., M.Sc., Ph. D., Greek History (From 2500 B.C. to 10 B.C.) ziaktu ziak ve thung: "Israel hnam dik tak, Josepha thlah, bo tate chuan khaw chhak lam tam an pan a, khawvel map longitude degree 75' - 100' leh latitute degree 15' - 33' inkarah khian an awm."
12. Encyclopedia of Britannicca Vol. 3, page 20 - Archeological Department hote'n 1910-1955 report an siam a, an record chu: "Ni 10, February, 1936-ah British Sawrkar Archeology leh Geology ho, Sir Thomson-a hruaina hnuaia mite chuan an tum ang takin Haifa khawpui hnuai chu an lai a. An lo phum Magnetic Compass chu an lai chhuak a. Chu Magnetic Compass Ban chuan Israel thlah kalbo tate awmna chu a kawk a. Chu Magnetic Compass ban chuan khawvel map-a longitude degree 75' - 100' leh latitute degree 15' - 33' inkar ram chu a kawk a ni."
13. Sir Thomas Tarrance, "Win Flying East with My Founded Tribes 1917-22" tih ziaktu lo ziah ve dan chu: "He'ng Kristian missionary field ram China, Tibet, Sikkim, Bhutan, NEFA ramahte hian ka kal a, an chanchin chipchiar takin ka zir zel a. He'ng rama awmte hi Chiangmin te, Tibetan te, Bhutanese te, Sikkimese te leh Luz hnam te zawk - Luz te, Dzo te, Shinlang te, Panglong te, Mara te, Lai te hi Israel thlahte an ni. A chhan chu: 1) Van Pathian an biak thin danah te, 2) Hmelma leh ramsa an beih thin danah te, 3) Sakhua an tihdanah te, 4) Hnam Dan leh Serh leh Sang tihdanah te, 5) Mithi an sawngbawl danah te, 6) Hnamzia an vawnhim reng danah te, 7) An culture inantlan dan leh chhawmnun zel danah te, 8.) Hnamro tha an vawnhim zel danah te, 9) An inthlahchhawn zel danah te, 10) An nunphungah te, 11) An insak danah te, 12) Dynamic an thlak danah te, 13) Laichin, unaute leh laichin hnaite nena inneih theih danah te, 14) Khuang leh lam an ngainat danah te, 15) An ei leh in danah te, 16) Chhungkua an inenkawl danah te, 17) Mipa leh hmeichhe thawmhnaw inbel danah te, 18.) Hla hlui an ngainat danah te, 19) Pathian Thlarauin leia hna a thawh dan an ngaihdanah te, 20) An hnam dana thlahtu an ngaihsan danah te hian Pathian Lehkhabu Thianghlima inziak Israel ho tihdan nen a inang em em a. Chuvangin, he'ng ho hi Jakoba thlahte an ni ngei a ni tih ngaihdan nghet tak ka nei ta a ni."
14. Kum 1930-ah khan Biate khuaah Mizo Lal zawng zawng leh an Upate kohkhawm an ni a. Tam tak an kal a ni. Mizo Customary Law an siam ta a. Chuta an minit buah chuan, "Keini Luz Israel Chhinlung chhuakte hi," tiin vawi tam tak zu ziak tlat a! Tlangkawmna: Mongolia hnam, China rama awmte khian Abrahama nupui Sari thih hnua a neih leh tak KETURI thlahte niin an inchhal a. Mongolia mite leh keini chu hriat hran theih loh khawpa inang kan ni. Kan inhnaih hle a ni ngei ang. Jakoba khan LUZ khua a va luh khan halral thilhlan a hlan a, Pathian hnenah a inthawi a. Chumi hnu chuan Luz khua kha BETHEL tih a ni ta a. (Genesis 35:6). Jakoba, Esauva hlaua a tlan khan hemi hmunah hian Jakoba hnenah Pathian a inhriattir a. Chuvangin, Jakoba hian LUZ khua hi a ngaipawimawh em em a. Mahse, Assuria sawrkar khan he khawpui hi an tichhe vek. "ISRAEL" thlah tih hian min tibuai deuh ni berin a lang a. Isua Israel han tih hian a dam thlurh mai a. Abrahama thlah tih emaw, Jakoba thlah emaw kan ni te pawh ti ta i la, kan dam deuh thei mai lo maw? 1948 vela tang chauh khan Israel tih hming hi khawvelah a lar a, a hming hian mi tibuai a ni mai lo maw? Hnam hnih, Juda hnam leh Benjamina thlah ringawt pawh Israel ram an khat a ni a, hnam sawm bo tate'n khawvelah chi an thlah loh bik a rinawm loh e. - He thuziak hi Pu B Sanghnuna, IAS (Rtd.), ziah a ni a. Amah hi Mizo History lamah mi chhuanawm tak a ni. He thuziak hi Vanglaini, Mizoram ni tin chanchinbuah chhuah a ni tawh a ni. Amah be chiang zel duh tan a phone numbar chu: AIZAWL-2320877 a ni.

3 comments:

Unknown said...

A tha e. Thu dik hriat a chak awm thin hle mai. Indian vaiho zing a khawsak a in tih INDIAN vel hi ka kham lutuk. Vai rim nam nih ai chuan eng hnam pawh ni ila ka duh vek mai.

Anonymous said...

Isua kha Israel thlah a ni lo a, hemi ah hi chuan pu b. sanghnuna hian a sawi sual hret a ni, a ni kha juda thlah a ni a, davida thlah pawh a ni hek lo a ni. a chhan chu, hemi ah hian a chiang khawp ang le, midang ina an rawn paste tawh ka rawn la chhawng ange. catholic lehkhabu atanga ka rawn lak ati a ni.
2 This census -- the first -- took place while Quirinius was governor of Syria,

3 and everyone went to be registered, each to his own town.

4 So Joseph set out from the town of Nazareth in Galilee for Judaea, to David's town called Bethlehem, since he was of David's House and line,

5 in order to be registered together with Mary, his betrothed, who was with child.

6 Now it happened that, while they were there, the time came for her to have her child,

7 and she gave birth to a son, her first-born. She wrapped him in swaddling clothes and laid him in a manger because there was no room for them in the living-space.

Anonymous said...

Thu belhchian dawl ah ka ruat lo.bible kan nei a.isua khan hnambo awmzia kha a rawn sawi Chiang viau kha a